«ΕΠΤΑΝΗΣΙΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821»
Η συμμετοχή Σπαρτινών[1]
Αγωνιστών στον Αγώνα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ:
Στις 5 Νοέμβριου 1815. η Αγγλία
και η Ρωσία υπογράφουν στο Παρίσι ειδική συνθήκη, σύμφωνα με την οποία τα
Επτάνησα τίθενται υπό την «προστασία της Αγγλίας» με την ονομασία Ηνωμέναι
Πολιτείαι των Ιονίων Νήσων. Ετσι άρχισε η «Αγγλοκρατία»[2]στα
Επτάνησα που τελείωσε με Ένωση με την Ελλάδα
το 1864
Μετά την υπογραφή της συνθήκης,
(5 Νοεμβρίου 1815) η Αγγλία έστειλε διοικητή-αρμοστή στα Επτάνησα τον στρατηγό Θ.Μαίτλαντ (Thomas Maitland), ο
οποίος επέβαλε μέσα σε κλίμα ουσιαστικής κατοχής το σύνταγμα του 1817. Αυτό το πολιτικό σχήμα, η τυπική ανεξαρτησία
υπό την «προστασία» των Άγγλων, ήταν στην πραγματικότητα η πιο σκληρή
αποικιοκρατία[3].
Ο μέγας Ριζοσπάστης και αγωνιστής Π. Πανάς[4] έγραψε ότι το Σύνταγμα του 1817 ήταν « εντεχνον πολιτικόν κατασκεύασμα χαλκευθέν εν μέσω φοβεράς τρομοκρατίας υπό του αρμοστού Μαιτλάνδου και εμπαικτικώς «Σύνταγμα του 1817»
τιτλοφορηθέν εδέσμευε χείρας τε και
πόδας του Ιονίου λαού και παρέδωκεν
αυτόν εις την αυθαίρετον εξουσίαν του αρμοστού ,ούτινος η διαταγή απετελει τον
ανώτατον του μικρού εκείνου κρατους νόμον» [5]
Το μέγα έγκλημα των Άγγλων
ήταν μεταξύ πολλών ότι το 1819 «πούλησαν» την Πάργα στον Αλή Πασά των
Ιωαννίνων έναντι 150.000 λιρών στις 17/5/1817.[6]
Περίπου τέσσερεις χιλιάδες Πάργιοι, «εγκαταλείπουν την πόλιν, παραλαβόντες
μόνον τα ιερά οστά των προγόνων των· (κατά την συναφθείσαν συμφωνία οι Πάργιοι
δεν εδικαιούντο να πάρουν ουδέ φύλλον δένδρου)»...... ,μετανάστευσαν στα Ιόνια
Νησιά και κυρίως στην Κέρκυρα.
Οι Επτανήσιοι[7]
είχαν ενεργή ανάμιξη[8]
στην Ελληνική Επανάσταση του 1821[9]
Στη Φιλική Εταιρεία εντάχθηκαν και πολλοί Κεφαλονίτες της διασποράς, όπως
τεκμηριώνεται από τους ονομαστικούς καταλόγους των Φιλικών. Οι περισσότεροι
ζούσαν και δραστηριοποιούνταν στη Μολδοβλαχία και την Κωνσταντινούπολη, όπως οι
Παναγής Ροσόλυμος, , Διονύσιος Κοντούρης, Νικόλαος Λυκιαρδόπουλος, ο γνωστός
ζωγράφος και αρχιτέκτονας Γεράσιμος Πιτσαμάνος και ο Μεταξάς Βαλλιάνος. Τα
μεγαλύτερα ονόματα των Κεφαλλήνων
αγωνιστών είναι αυτά των αδελφών Ανδρέα και Κωνσταντίνου Μεταξά και του
Ευάγγελου Πανά. Πριν από την έναρξη της Επανάστασης είχε συγκροτηθεί και δρούσε
στην Κεφαλονιά Εφορεία της Φιλικής Εταιρείας, η οποία είχε επαφή με την
αντίστοιχη της Αχαΐας. Από τους πρώτους Φιλικούς στο νησί αναφέρονται οι
Σπαρτινοί αδελφοί Ηλίας, Ευαγγελος (ως Ευαγγέλης Πανάς εμφανιζεται στις πηγές) και Δανιήλ Πανάς
Όλοι αυτοί, αγνοώντας τα
τρομοκρατικά μέτρα της Αγγλοκρατίας, εμψυχώνουν τους συμπολίτες τους και
εργάζονται θαρραλέα για τη συγκέντρωση και αποστολή χρημάτων και πολεμοφοδίων,
για τη στρατολόγηση εθελοντών, για την περίθαλψη και στέγαση των προσφύγων και
των οικογενειών τους. Αξιοσημείωτη μάλιστα υπήρξε η συμπαράσταση των
Κεφαλονιτών στους Σουλιώτες πρόσφυγες, που είχαν καταφύγει στο νησί μετά την
παράδοση της Κιάφας (Ιούλιος 1822). Η επίσημη πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας
ήταν φιλοτουρκική, επειδή θεωρούσαν ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία μπορούσε να
θέσει φραγμό στα επεκτατικά σχέδια των Ρώσων στη νοτιοανατολική Ευρώπη[10].
Οι Άγγλοι[11]
βλέποντας την οργανωμένη στρατιωτική και οικονομική συμβολή των Επτανήσων στον αγώνα κατά των
Τούρκων, πήραν σκληρά αποθαρρυντικά μέτρα.
Όταν κηρύχθηκε η Επανάσταση, ο
Μέτλαντ, προκειμένου να εμποδίσει τη συμμετοχή των Επτανησίων στον Αγώνα, έταξε
προθεσμία επιστροφής σε όσους είχαν αναμειχθεί σε στρατιωτικές ενέργειες στην
ηπειρωτική Ελλάδα και δήμευσε τις περιουσίες εκείνων που αρνήθηκαν να
συμμορφωθούν. Με την κήρυξη της επανάστασης, η αγγλική διοίκηση τις 7 Ιουνίου
1821, δημοσιεύει προκήρυξη[12]
με την οποία «Διορίζονται όλοι οι υπήκοοι Ιόνιοι να μην πάρουν κανένα μέρος,
μήτε εις βοήθειαν μήτε εναντίον, ούτε του ενός ούτε του άλλου από τους
πολεμούντας, είτε δια θαλάσσης είτε διά ξηράς»
Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΠΤΑΝΗΣΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
1.-ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ
Πριν από την έναρξη της
Επανάστασης είχε συγκροτηθεί και δρούσε στην Κεφαλονιά Εφορεία της Φιλικής
Εταιρείας, η οποία είχε επαφή με την αντίστοιχη της Αχαΐας
Απο τους πρώτους Φιλικούς στο
νησί αναφέρονται οι Σπαρτινοί αδελφοί
Ηλίας, Ευαγγελος (ως Ευαγγέλης Πανάς[13]
εμφανιζεται στις πηγές) και Δανιήλ Πανάς[14]
Όλοι αυτοί, αγνοώντας τα τρομοκρατικά μέτρα των Βρετανών , εμψυχώνουν τους
συμπολίτες τους και εργάζονται θαρραλέα για τη συγκέντρωση και αποστολή
χρημάτων και πολεμοφοδίων, για τη στρατολόγηση εθελοντών, για την περίθαλψη και
στέγαση των προσφύγων και των οικογενειών τους. Αξιοσημείωτη μάλιστα υπήρξε η
συμπαράσταση των Κεφαλονιτών στους Σουλιώτες πρόσφυγες, που είχαν καταφύγει στο
νησί μετά την παράδοση της Κιάφας (Ιούλιος 1822).
Στη Φιλική Εταιρεία εντάχθηκαν
και πολλοί Κεφαλονίτες της διασποράς, όπως τεκμηριώνεται από τους ονομαστικούς
καταλόγους των Φιλικών. Οι περισσότεροι ζούσαν και δραστηριοποιούνταν στη
Μολδοβλαχία και την Κωνσταντινούπολη, όπως οι Παναγής Ροσόλυμος, , Διονύσιος
Κοντούρης, Νικόλαος Λυκιαρδόπουλος,
ο γνωστός ζωγράφος και αρχιτέκτονας Γεράσιμος Πιτσαμάνος και ο Μεταξάς
Βαλλιάνος.
2.-ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΙΣ ΜΑΧΕΣ
Στον Ιερό Λόχο συμμετέχουν
αρκετοί Κεφαλονίτες νέοι, οι οποίοι θα πάρουν "το βάπτισμα τους
πυρός" στο Δραγατσάνι και κάποιοι άλλοι μετά θα πολεμήσουν στο Σκουλένι ή
στο μοναστήρι του Σέκκου οπως ο Σπαρτινός , Παναγής Πανάς[15].
Η εν Λάλα Εκστρατεία των
Κεφαλλήνων - Αρχηγοί: Κων/νος Μεταξάς, Ανδρ. Μεταξάς, Ευ. Πανάς, Γερ. Φωκάς.Ο Κωνσταντίνος Μεταξάς στο βιβλίο του
"ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΕΚ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ" "ΕΚΔ
ΒΕΡΓΙΝΑ" αναφέρει ότι ο Ευαγγέλης
Πανάς[16]
ήτο εμποροπλοίαρχος ,ήτο μέλος της Φιλικής Εταιρίας ,πρώτος αναχώρησε με
100 οπλοφόρους για την επαναστατημένη Πελοπόννησο με δυο κανόνια και τους
ώπλισε με δικες του δαπάνες και το μετέφερε με το πλοίο του.Ο Πανάς υπογράφει
ως συναρχηγός της κατά Λαλαιων εκστρατείας στην σχετική διακήρυξη.Κατά τη μάχη
του Λαλα ο Πανάς και Σπαρτινός Ονούφριος Λυκιαρδόπουλος ηταν υπεύθυνοι
του πυροβολικού. Στις 18/7/1821 οι Άγγλοι δήμευσαν την περιουσία του Πανά σε
εκδίκηση για την δράση του.
3.ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΑΝΤΙΘΕΤΟΙ ΜΕ ΤΟΝ
ΑΓΩΝΑ
Παρά τα ποικίλα εμπόδια, που η
Βρετανική Προστασία έθετε, δεν είναι λίγοι οι Κεφαλονίτες εκείνοι που
συγκροτούν εθελοντικά τμήματα, για να συμμετάσχουν στην Επανάσταση. . Στην
Κυλλήνη της Πελοποννήσου αποβιβάζονται τον Απρίλη του 1821 ο Ευαγγελος Πανάς και το Μάη οι Ανδρέας
και Κωνσταντίνος Μεταξάς με σώματα 150 και 360 ανδρών αντίστοιχα,για να
βοηθήσουν τους Πελοποννήσιους συμπατριώτες τους.
4.-ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΛΑΛΑ
Στην Πελοπόννησο τα σώματα
αυτά, αφού αυξήθηκαν κατά μερικές δεκάδες με Ζακυνθινούς αγωνιστές, με
υποδειγματική οργάνωση και πειθαρχία συμμετέχουν στις μάχες του Λάλα (9 και 13
Ιουνίου 1821). Χάρη στη συμμετοχή και τη δράση τους οι κρίσιμες φάσεις των συγκρούσεων
θα αποβούν νικηφόρες για την ελληνική πλευρά. Η επιτυχία στο Λάλα είναι η
δεύτερη στρατηγικής σημασίας νίκη μετά το Βαλτέτσι. Από τους νεκρούς
Κεφαλονίτες αναφέρουμε μόνο το 19χρονο Γεώργιο
Μαρίνου Πανά[17],
που έπεσε στη συμπλοκή στον Άγιο Σώστη Ηλείας. Την εποχή αυτή, στο Λάλα του
Νομού Ηλείας, ήταν εγκατεστημένοι Τουρκαλβανοί σπαχήδες, των οποίων κύριο έργο
ήταν η είσπραξη των φόρων της Πελοποννήσου.
Μετά την κήρυξη της επανάστασης
η κατάσταση στην Ηλεία είχε δυσχεράνει πολύ, εξαιτίας των επιδρομών και των
λεηλασιών που πραγματοποιούσαν οι Λαλαίοι. Η εξουδετέρωσή τους θα αποτελούσε
σημαντικό πλήγμα στην Τουρκική ισχύ, για τον επιπλέον λόγο ότι θεωρούνταν το
στήριγμα του άμαχου μουσουλμανικού πληθυσμού. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο Π. Πατρών Γερμανός στέλνει γράμμα στον
Μεταξά, με το οποίο τον παρακινεί να σπεύσει σε βοήθεια με ένοπλους άνδρες και
πολεμοφόδια, αφού υπάρχει κατεπείγουσα η ανάγκη "οπλοφόρου δυνάμεως των μεγαθύμων Κεφαλλήνων"
Η Σημαία στη Μάχη του Λάλα ήταν το
Σύμβολο (έμβλημα ) οικογένειας Πανά (βρίσκεται στο Κοργιαλενειο Μουσειο)
Ένα άλλο στρατιωτικό σώμα
Κεφαλονιτών και άλλων Επτανησίων υπό το Γεώργιο Τυπάλδο Κοζάκη, το Σπ.
Αμπατιέλο και τον Ευ. Πανά παίρνει
δραστήριο μέρος στην πολιορκία και την παράδοση του Νεόκαστρου τον Αύγουστο του
1821.
Ο Ε.Πανάς παίρνει μέρος στην απόκρουση στη Ιμπραήμ .
Στην μάχη στο Πέτα, τον Ιούλιο
του 1822, αρκετοί ήσαν οι νεκροί και οι τραυματίες από τους 200 περίπου
Κεφαλονίτες που συμμετείχαν με αρχηγό το Σπ.
Πανά[18].
Ο Σπ.Πανάς επικεφαλής τάγματος Κεφαλλήνων το
1823 μεταβαίνει στο Μεσολογγι.
Το 1823 η επαναστατική
κυβέρνηση αναθέτει την φύλαξη του Ναυπλίου στον Ευάγγελο Ποταμιάνο και στον Ηλία Πανά. Τον τελευταίο μαζί με το
Γερ. Μουσούρη θα τον συναντήσουμε στις συμπλοκές έξω από το πoλιορκούμενο από
τους Τούρκους Μεσολόγγι
Το 1827 ο Δανιήλ Πανάς[19]
αναλαμβανει επικεφαλής στρατιωτικού σώματος ,υπο τον Θ.Κολοκοτρώνη στην
Πελοπόννησο και στον Ωρωπό.
5.-ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΤΩΝ
Θα ήταν, ωστόσο, παράδοξο, αν
οι Κεφαλονίτες, κατεξοχήν άνθρωποι της θάλασσας, δεν είχαν τη συνεισφορά τους
στις θαλασσινές συγκρούσεις του ΄21. Αν και η μέχρι τώρα έρευνα δεν έχει
προχωρήσει σε βάθος, τα μέχρι τώρα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά: Οι Κεφαλονίτες
έχουν την "πρωτιά" στις θαλασσινές ένοπλες συγκρούσεις με τους
Τούρκους. Με τη λαμπρή παρουσία του Αλ. Υψηλάντη, πραγματοποιείται στις 7 του
Μάρτη 1821 η πρώτη νικηφόρα ναυμαχία στον ποταμό Προύθο. Από τους πρωταγωνιστές
στις θαλάσσιες επιχειρήσεις αναφέρουμε: Πέτρος και Μαρίνος Πανάς, Ονούφριος Πανάς.
6.-ΣΠΑΡΤΙΝΟΙ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821
1.ΠΑΝΑΣ ΗΛΙΑΣ
Συμμετοχή στην Φιλική εταιρεία στο
Νησί. Το 1823 η επαναστατική κυβέρνηση, του αναθέτει μαζί με τον Ευάγγελο
Ποταμιάνο τη φύλαξη του Ναυπλίου. Επίσης πήρε μέρος στην πολιορκία του
Νεοκάστρου στις 7 Αυγούστου 1821 και στις συμπλοκές έξω από το πολιορκούμενο
από τους Τούρκους Μεσολόγγι, μαζί με το Γεράσιμο Μουσούρη.
2.ΠΑΝΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ
Συμμετοχή στην Φιλική εταιρεία στο
Νησί. Επικεφαλής Στρατιωτικού σώματος 150 Κεφαλλονιτών μαζί με τους Γεώργιο
Τυπάλδο-Κοζάκη, τον Σπύρο Αμπατιέλο, και Διον. Ορφανό πήρε μέρος στην πολιορκία
και παράδοση της Μονεμβασίας 23 Ιουνίου 1821 και του Νεοκάστρου 7 Αυγούστου
1821.
3.ΠΑΝΑΣ ΔΑΝΙΗΛ
Ό Σπαρτινός νομικός Δανιήλ Πανάς
επικεφαλής εθελοντών συμπολιτών του μετέσχε σέ πολλές μάχες και διακρίθηκε στη
μάχη της Σπλάντζας, στη μάχη της "Αμπλιανης (1824) πληγωμένος σοβαρά
πιάστηκε αιχμάλωτος και απελευθερώθηκε με πολλά λύτρα. (βλ ΕΠΤΑΝΗΣΙΟΙ ΣΤΗΝ
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ σε ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ -Χριστούγεννα 1964 σελ 265)Συμμετοχή
στην Φιλική εταιρεία στο Νησί. Πήρε μέρος στην πολιορκία του Νεοκάστρου στις 7
Αυγούστου 1821.
4.ΠΑΝΑΣ ΠΑΝΑΓΗΣ
Συμμετοχή στον Ιερό Λόχο. Πρωταγωνιστής
μαζί με άλλους Κεφαλλονίτες στις θαλάσσιες επιχειρήσεις κατά των Τούρκων στο
Γαλάτσι.
5.ΠΑΝΑΣ ΜΑΡΙΝΟΣ
Σκοτώθηκε σε ηλικία 19 ετών σε συμπλοκή
με τους Τούρκους στον Άγιο Σώστη Ηλείας.
6.ΠΑΝΑΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ
Συμμετείχε με τμήμα Κεφαλλήνων στην
πολιορκία του Νεοκάστρου 7 Αυγούστου 1821, στην νίκη στο Κομπότι της Άρτας και
στη μάχη του Πέτα 4 Ιουλίου 1822, επικεφαλής 200 περίπου Κεφαλλονιτών. Στην
τελευταία μάχη τραυματίστηκε καθώς και πολλοί μαχητές σκοτώθηκαν και
τραυματίστηκαν.
...κι΄ενα δημοτικό
τραγούδι...
"Τί έχεις καϋμένε κόρακα που σκούζεις και
φωνάζεις;
Μη δε διψάς για αίματα για Τούρκικα κεφάλια;
Σαν δε διψάς για αίματα για Τούρκικα κεφάλια,
πέρασε από του Μπαστηρά και από το πέρα Λάλα,
να δης κορμιά πως κείτονται, κορμιά δίχως κεφάλια,
Κι εκεί ν’ ακούσεις κλάματα, Τούρκικα μοιρολόγια,
Κλαίνε μανάδες για παιδιά, γυναίκες για τους
άντρες..."
ΑΝΤΩΝΗΣ ΑΡΓΥΡΟΣ
(από το υπό έκδοση βιβλίο μου
«ΣΠΑΡΤΙΑ-ΑΟΙΑΓΑΠΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΟΥ»
[1]
Το ιστορικό χωριό Σπαρτιά Κεφαλονιάς ,βρίσκεται στη περιοχή Λειβαθούς ,κοντά στο
Αργοστόλι (13 χιλιόμετρα). Διαθέτει άριστες παραλίες και αλλά αξιοθέατα
[2]
Βλ. Γ.ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟ «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ
ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ» Τόμος Β’ σελ59-150 εκδ 1988
Αργοστόλι
[3]
Βλ Γεωργίου Αλισανδράτου «Επτανησιακός Ριζοσπαστισμός επιμέλεια Γ,Μοσχόπουλος
εκδ Εταιρείας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών, Αργοστόλι 2006
[4]
Από τα Σπαρτιά Κεφαλληνίας
[5]
Βλ Σ. Λουκάτος «Η Επτανησιακή Πολιτική
Σχολή των Ριζοσπαστών» εκδ Σύνδεσμος
Φιλολόγων Κεφαλονιάς- Ιθάκης ,ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ 2009
[6]
Βλ. Δ.Κοκκινου «Ελληνική Επανάστασις»
Εκδ Μέλισσα, 1974
[7]
Βλ. Τσιτσέλης « Η Κεφαλληνιακά Σύμμικτα»Αθήνα
, 1904
[8]
Βλ. Λουκάτος Σπ., « Κεφαλονίτες και Θιακοί , μαχητικοί πρωτοπόροι κατά την
Επανάσταση στη Μολδοβλαχία» Κεφαλληνιακά
Χρονικά ,τα Α , (1976) σ 51-63,
[9]
Βλ. Π Χιώτης, « Ιστορία του Ιονίου Κράτους από της συστάσεως αυτού μέχρις
Ενώσεως» ( έτη 1815-1864)
[10] Κατά τον ιστορικό C.W. Crawley (The Question of Greek
Independence. Α study
of British policy in the Near East 1821-1833, Cambridge 1930, p. 5.), οι Άγγλοι υπήρξαν επί τρεις γενεές φιλότουρκοι απλώς και μόνο επειδή μισούσαν τους Ρώσους. Την ίδια στιγμή φοβόντουσαν μήπως
αναβιώσει ο γαλλικός κίνδυνος και επιδίδονταν σε περίπλοκους διπλωματικούς
ελιγμούς προκειμένου να εξασφαλίσουν ρυθμιστικό ρόλο στη μεταβατική περίοδο που
θα ακολουθούσε μια ενδεχόμενη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
[11]
Οι Άγγλοι μάλιστα έστησαν στα Επτάνησα ως και παράρτημα ελέγχου της
διακινούμενης αλληλογραφίας που διηύθυνε στο Λονδίνο η αρμόδια υπηρεσία της
Lombard Street. Με τον τρόπο αυτόν η Αγγλία ήταν η καλύτερα ενημερωμένη, και
λόγω παράδοσης στην οργάνωση των μυστικών της υπηρεσιών,
[12] Βλ. Προκήρυξη Ιόνιο Κράτος Τ. 23, αριθ. 232
[13]
Πανάς Ευάγγελος : Συμμετοχή στην
Φιλική εταιρεία στο Νησί. Επικεφαλής Στρατιωτικού σώματος 150 Κεφαλλονιτών μαζί
με τους Γεώργιο Τυπάλδο-Κοζάκη, τον Σπύρο Αμπατιέλο, και Διον. Ορφανό πήρε
μέρος στην πολιορκία και παράδοση της Μονεμβασίας 23 Ιουνίου 1821 και του
Νεοκάστρου 7 Αυγούστου 1821.
[14]
Συμμετοχή στην Φιλική εταιρεία στο Νησί. Πήρε μέρος στην πολιορκία του
Νεοκάστρου στις 7 Αυγούστου 1821
[15]
Συμμετοχή στον Ιερό Λόχο. Πρωταγωνιστής μαζί με άλλους Κεφαλλονίτες στις
θαλάσσιες επιχειρήσεις κατά των Τούρκων στο Γαλάτσι.
[16]
)Ό Ευάγγελος Πανας, άλλος Σπαρτινός αυτός, πέρασε με μικρό σώμα ανδρών στη
Δυτική Ελλάδα και πολέμησε σε πολλές μάχες, ενώ όλη την περιουσία του την
δαπάνησε για τον 'Αγώνα και πάμπτωχος πέθανε από τύφο στο Ναύπλιο στα 1825 ή
1826. (βλ ΕΠΤΑΝΗΣΙΟΙ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ σε ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ
-Χριστούγεννα 1964 σελ 265)
[17]
Σκοτώθηκε σε ηλικία 19 ετών σε συμπλοκή με τους Τούρκους στον Άγιο Σώστη
Ηλείας.
[18]
Συμμετείχε με τμήμα Κεφαλλήνων στην πολιορκία του Νεοκάστρου 7 Αυγούστου 1821,
στην νίκη στο Κομπότι της Άρτας και στη μάχη του Πέτα 4 Ιουλίου 1822,
επικεφαλής 200 περίπου Κεφαλλονιτών. Στην τελευταία μάχη τραυματίστηκε καθώς
και πολλοί μαχητές σκοτώθηκαν και τραυματίστηκαν.
[19]
Ό Σπαρτινός νομικός Δανιήλ Πανάς επικεφαλής εθελοντών συμπολιτών του μετέσχε σέ
πολλές μάχες και διακρίθηκε στη μάχη της Σπλάντζας, στη μάχη της
"Αμπλιανης (1824) πληγωμένος σοβαρά πιάστηκε αιχμάλωτος και απελευθερώθηκε
με πολλά λύτρα.(βλ ΕΠΤΑΝΗΣΙΟΙ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ σε ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ
-Χριστούγεννα 1964 σελ 265)
